نقد و تحلیل چارلی و کارخانه شکلات سازی

این نقد رو با شقایق شلیلی عزیز برای وبگاه افسانه‌ها انجام دادم.

اقتباس سینمایی از کتاب، به ویژه کتاب‌های داستانی و تصویری، کاری مرسوم در بسیاری از کشورهای دنیاست. این اقتباس‌ها، تأثیر زیادی در افزایش مخاطبان کتاب و سینما دارند؛ به‌گونه‌ای که پس از تبدیل یک کتاب به فیلم سینمایی، فروش آن به‌شدت افزایش پیدا می¬کند و بر محبوبیت کتاب و نویسنده‌هایش افزوده می‌شود.

متن کامل در ادامه...

1. کادر فیلم:

کارگردان: تیم برتون
تهیه کننده: برد گری ، ریچارد دی ، زانوک
نویسنده فیلمنامه : جان آگوست
بر اساس رمانی از : رولد دال
موسیقی: دنی الفمن
فیلمبرداری: فیلیپ راسلوت
تدوین: کریس لبنزن
کمپانی سازنده: برادران وارنر

بازیگران:
جانی دپ
فردی هایمور
دیوید کلی
هلنا بونهام کارتر

2. عنوان فیلم:

چارلی و کارخانه شکلات سازی (به انگلیسیCharlie and the Chocolate Factory ) نام فیلمی به کارگردانی تیم برتون است. این فیلم بر پایه کتابی با همین نام نوشته رولد دال و با بازی جانی دپ ساخته شده است. این فیلم محصول سال ۲۰۰۵ میلادی است.

به گفته‌ی جانی دپ در کتاب « برتون به روایت برتون » نسخه‌ی دیگری از فیلم نیز در دهه‌ی هفتاد یا هشتاد با هنرنمایی جین وایلدر در نقش ویلی وانکا، ساخته شده بوده است.

3. داستان فیلم:
در لندن چارلی ، پسری کوچک و فقیر، با پدر و مادرش به همراه دو پدربزرگ و مادربزرگ پیر خود در کانون گرم خانوادگی زندگی می‌کند و فقر را احساس نمی‌کند. چارلی علاقه زیادی به شکلات دارد ولی به حدی فقیر است که هر سال فقط یک شکلات می‌خورد، آن هم به عنوان هدیه روز تولدش.

در نزدیکی خانه او کارخانه بزرگ شکلات سازی ای قرار دارد که متعلق به به نام ویلی وانکا است. او بهترین شکلات‌های دنیا را می‌ساخته و به تمام دنیا صادر می‌کرده است.
کم کم کارخانه داران دیگر به او حسودی کردند و اسرار شکلات سازی او را دزدیدند و شکلات‌هایی به همان خوبی ساختند؛ با دزدیدن اسرار ویلی وانکا از طریق کارمندان جاسوس. ویلی وانکا با این رویداد، تمام کارمندانش را اخراج و کارخانه را تعطیل کرد.

مدتی بعد کارخانه بازگشایی می‌شود، اما مشخص نیست که چه کسانی در آن کار می کنند یا شکلات ها را چه کسانی عرضه می‌کنند.

حالا بعد از سال‌ها این خبر به گوش می‌رسد که ویلی وانکا پنج بلیط طلایی داخل پنج شکلات وانکا پنهان کرده است و می‌گوید که پنج کودک خوش شانس از هر جایی در جهان می‌توانند از کارخانه او بازدید کنند.جهان به دنبال این پنج بلیط زیر و رو می‌شود و در آخر پنج کودک مشخص می‌شوند:
* آگستوس گروپ یک پسر چاق و شکموی حریص.
* وروکا سالت دختری که والدین پولدارش او را لوس کرده‌اند.
* وایولت بورگارد دختری که آدامس می‌جود.
* مایک تی وی پسری دیوانهٔ تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای.
* در نهایت چارلی فقیر و خوشبخت.

هر کدام از آنها با یکی از بستگانشان به کارخانه می‌آیند. این بازدید یک برنده خوش شانس دارد که جایزه ویژه¬ای می¬برد و آن جایزه، چیزی نیست جز کارخانه شکلات سازی!

4. ویلی وانکا:

ویلی وانکا ( جانی دپ) آدم به شدت عجیبی است که سال ها تنها زندگی کرده است. در فیلم به خوبی به شخصیت او پرداخته می‌شود، فلش‌بک‌هایی در زمان مناسب به گذشته زده می‌شود و از خانواده و زندگی گذشته‌اش حکایاتی روایت می‌کند. از پدر دندان پزشکش ( با بازی کریستوفر لی) که او را از خوردن شکلات منع می‌کرده و شاید همین نکته باعث حریص تر شدن او نسبت به شکلات می‌شود و این علاقه و حرص به شکلات، سرانجام باعث ترک خانه می‌شود و همین انگیزه‌ای برای آینده‌ی ویلی وانکا.

جانی دپ بار دیگر هنرمندی خود را به نمایش گذاشته است. او در مقدمه‌ی کتاب « برتون به روایت برتون » اثر « مارک سالیزبوری» (1) در مورد شخصیت وانکا می‌نویسد: « ایده‌ی آدمی تنها و انزوای بی حد و حصر که خود او تجربه کرده بود – و اثری که ممکن است داشته باشد- خیلی جای کار داشت. » و در جای دیگری از همان کتاب می‌نویسد: « من و تیم در بسیاری از زوایای گذشته‌ی خود کاوش کردیم تا لایه‌های گوناگونی برای وانکا بیابیم. »

مشخص است که تیم برتون، همچون همیشه بر روی شخصیت اول فیلم خود حسابی کار کرده است. هرچند به شخصه نتوانستم احساس بازی جانی دپ در ادوارد دست قیچی و سویینی تاد را در این فیلم دریافت کنم. برقرار کردن ارتباط با جانی دپ در نقش ویلی وانکا، برای هر نوجوانی آسان است، اما شاید اگر دقیق‌تر به آن نگاه کنیم، جانی دپ ظرفیت بهتر از این را هم داشت، آن هم زمانی که پیش از این در نقش ادوارد دست قیچی ظاهر شده بود و چنان شخصیتی را عرضه کرده بود.

شاید هم طبیعت شخصیت ویلی وانکا این بود؛ شخصیت سردی که به خاطر کمبود محبت و نداشتن خانواده، به آدمی سرد و بی احساس بدل می‌شود تا روزی که دوباره در آخر فیلم با پدرش دیدار می‌کند و از طریق چارلی، برنده‌ی گردش ویژه از کارخانه‌ی بزرگش، معنا و عشق به خانواده را درک می‌کند.


خلاصه کنم، جانی دپ در نقش ویلی وانکا خوش درخشید، اما من هنوز کتاب رولد دال را نخواندم که به این نکته پی ببرم که ضعفِ جانی بود که نتوانستم ویلی وانکا را مانند ادوارد دست قیچی دوست داشته باشم یا ضعفِ خودِ ویلی وانکا. هرچند نمی‌توانم تصور کنم کدام بازیگر می‌توانست به جای جانی، این نقش را ایفا کند؟ شاید تنها گزینه‌ای که به ذهنم می‌آید جیم کری باشد!

5. گردش در کارخانه:

از نکته‌های جذاب فیلم، اومپالومپاها هستند. شاید هم از نکات جذاب کتاب رول دال. کارمندان کارخانه. که احساس می‌کنم با تکنیک‌های خاص سینمایی تکرار شده‌اند. تفاوتی جز در لباس‌ها و عملکردشان با هم ندارند، اما جذابیت خاصی در حرکات‌شان دیده می‌شود!

و این عشق به شکلات است که آن‌ها را به ویلی وانکا متصل کرده است!
در آبشار شکلات آگوستوس همان پسر حریص شکمو ( که بازیگر بهتر از این هم می‌توانست داشته باشد، چرا که صرفاً این احساس را منتقل می‌کرد که با یک عروسک دیالوگ حفظ‌کن روبرو هستیم، هرچند اثر چندانی روی فیلم نداشت. )در آبشار می‌افتد و از بازدید حذف می‌شود.

وایولت در اتاق اختراعات با یک آدامس باد می‌شود و او نیز حذف می‌شود.
وروکا به قصد دست زدن به یکی از سنجاب‌ها مورد حمله‌ی آنها قرار می‌گیرد و به سطل زباله می‌افتد! مایک تی وی نیز در اتاق تلویزیون شکلاتی حذف می‌شود.

6. توجه خاص تیم برتون به ارزش‌ها و اخلاقیات:

و تیم برتون در این‌جا نکاتی اخلاقی برای تماشاچیانش یا بهتر بگویم برای کودکان و نوجوانان گنجانده است، شاید هم کار رولد دال بوده است! و این نکته گاهی از کودک و نوجوان هم فراتر می‌رود و مستقیماً والدین را نشانه می‌رود. به نحوه‌ی تربیت آن‌ها. و این که همیشه بچه‌ها مقصر نیستند! و البته از ویژگی جالب هر چهار شرکت کننده زیادی لوس بودن آن‌هاست که بازیگران‌شان از اجرای این صفت به خوبی بر آمده اند!

در نهایت چارلی باقی می‌ماند و برنده می‌شود. چنان‌که بالاتر اشاره کردیم، جایزه او خود کارخانه شکلات سازی است که آقای وانکا به او واگذار کرده است. اما وانکا اصرار دارد که چارلی بدون خانواده اش این کارخانه را اداره کند و در حقیقت این یک شرط لازم است.
چارلی جواب منفی می‌دهد و می‌گوید که کارخانه و همه شکلات‌های دنیا را با خانواده اش عوض نمی‌کند. و این‌جاست که تیم برتون و رولد دال، از فانتزی اثرشان فاصله می‌گیرند و بر روی واقعیت‌های اجتماع، درام و عشق خانوادگی تمرکز می‌کنند.

برگشت ویلی وانکا به نزد پدرش، عضویت او در خانواده‌ی چارلی و به رسمیت شناختن محفل گرم خانواده و معنای عمیق آن، چیزی‌ست که تیم برتون از آن غافل نشده است، همان‌گونه که در دیگر آثارش از چنین ارزش‌هایی غافل نمی‌شود. وجود پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های چارلی و تأمین خرج زندگی‌شان به وسیله‌ی پدر چارلی، برای نشان دادن همین ارزش‌هاست. عناصری جز یکی از آن‌ها، تأثیری بر روند داستان ایفا نمی‌کند، اما به کل پروسه، ارزش و اعتباری انسانی می‌بخشد.

در نهایت یک پایان خوش و شکلاتی، متناسب با نام فیلم بوسیله ی تیم برتون پدید می‌آید.

7. نقل قول‌ها:

در سایت هنر سینما می‌خوانیم:
« فیلم چارلی و کارخانه شکلات سازی از حیث طراحی صحنه و دکور،فیلم ارزنده ای است. برای مثال به طراحی صحنه ی خانه ی فقیرانه ی چارلی نگاه کنید. »

تکمیل کنم که دکورها و طراحی‌های صحنه‌ی زیباتر و ظریف‌تری هم در فیلم به وفور به چشم می‌خورد.

خانه‌ی درختی رییس اومپالومپاها، و محیط درون آن، یک صحنه‌ی جذاب و دوست داشتنی بود! طراحی صحنه و دکور اتاق کار سنجاب‌ها، نظم و ترتیب خاصی داشت با یک پروسه‌ی کاملاً منظم. لباس ویلی وانکا، طراحی چهره، طراحی لباس تک تک شخصیت‌ها، همه کارشده بود و نشان از مهارت یک کارگردان کارکشته داشت؛ تیم برتون.

در جای دیگری از سایت هنر سینما می‌خوانیم:
« فیلم بنا به ذات و منبع اصلی اش فیلم آموزنده ای برای کودکان است. چهار کودکی که همراه چارلی هستند بچه های بدی هستند و هریک دارای یک سری عیب و ایراد هستند؛ هر کدام به نحوی تنبیه می‌شوند. اما چارلی فقیر و فهمیده نهایتاً پاداش خوش‌دلی‌ها و مهربانی اش را می‌گیرد. » در مورد نکات آموزنده نیز به تفصیل در بالاتر سخن گفته شد.

سایت هنر سینما به نقل از تیم برتون می‌نویسند:
« تیم برتون: " همیشه به ویلی وانکا-قهرمان قصه-به عنوان یک جور همشهری کین یا هاوارد هیوز شکلاتی نگاه می‌کردم. فردی که در ارتباط برقرار کردن با دیگران مشکل دارد. ویلی وانکا، دل‌مرده و کمی نحس است اما آدم بدی نیست." »

در جای دیگری از سایت هنر سینما:
« از لحاظ تکنیکی، چارلی و کارخانه شکلات سازی مثل دیگر فیلم های تیم برتون بی عیب و نقص است و ابتکار و خلاقیت در تک تک صحنه هایش می‌بارد. » و به راستی که این یک حقیقت است. از لحظه‌ی ورود به کارخانه، تا لحظه‌ی خروج از آن، نو آوری و خلاقیت دیده می‌شود.

به عنوان یک مخاطب، به خوبی شکلاتی و شیرین بودن همه چیز را احساس می‌کنید! از دلنشین ترین قسمت‌ها برایم علفزار و آبشار شکلاتی بود! این که در یک رودخانه‌ی شکلاتی شنا کنی و دست و پا بزنی، از علف‌ها بخوری و غرق در شکلات با همه طعم و همه رنگ شوی. با دیدن این فیلم، دقیقاً می‌توانی خودت را در چنین فضایی تصور کنی و این هنر تیم برتون در صحنه‌پردازی است.

و در پایان ذکر این نکته لازم است که چارلی و کارخانه شکلات سازی از فیلم‌های مورد قبول منتقدان هالیوود نیز به شمار می‌رود...